Rybnik – miasto na prawach powiatu, położone w południowej Polsce, w województwie śląskim. Największy ośrodek centralny aglomeracji rybnickiej i Rybnickiego Okręgu Węglowego. Historycznie leży na Górnym Śląsku.

Rybnik składa się z 27 dzielnic zamieszkiwanych przez 132 923 osób (stan na 31 grudnia 2021 r.) oraz jest siedzibą powiatu rybnickiego ziemskiego. Zajmuje 16. miejsce na liście największych miast Polski według powierzchni i 25. miejsce na liście największych miast Polski według ludności. Jest również na 8. miejscu pod względem liczby ludności w województwie śląskim.

Nazwa miasta nawiązuje do okresu przedindustrialnego, kiedy mieszkańcy Rybnika utrzymywali się głównie z rybactwa, a w miejscu dzisiejszego rynku znajdował się spory staw hodowlany Rybnik. Nazwa wywodzi się od polskiej nazwy oznaczającej staw przeznaczony do hodowli ryb. Po śląsku oraz w języku czeskim słowo rybnik także oznacza staw rybny (podobnie jak w języku ogólnopolskim np. karmnik, paśnik).

W języku staropolskim to tradycyjne określenie było powszechnie używane do XVII wieku, zanim zostało wyparte przez słownictwo fachowe. Staropolska nazwa stawów hodowlanych zanotowana jest w dziele „Księgi o gospodarstwie” wydanym w Krakowie w 1571 przez Piotra Krescencjusza, który podaje ich nazwę oraz przeznaczenie: „Sadzawice i rybniki ku chowaniu ryb rozmaitych”. W swoim dziele Roczne dzieje kościelne wydane w Krakowie w 1603 roku Piotr Skarga notuje „Ryby chowają się pod strażą w zamknionych rybnikach”.

Niemiecki nauczyciel Heinrich Adamy w swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu wymienia jako najstarszą zanotowaną nazwę miejscowości Rybnik podając jej znaczenie Stadt an den Fischteichen, czyli po polsku Miasto nad stawami rybnymi.

Miejscowość została po raz pierwszy wzmiankowana w łacińskim dokumencie papieża Grzegorza IX wystawionym 26 maja 1230 roku w obecnie używanej polskiej formie Rybnik we fragmencie in Kozle castellaturam de Racziborz circa Rybnik. W łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis spisanej w latach 1295–1305 wymienione są wsie założone na prawie polskim iure polonico, obecne dzielnice Rybnika, które zostały wchłonięte przez miasto w procesach urbanizacyjnych jak Gotartowice we fragmencie Gothartovitz decima solvitur more polonico, Boguszowice we fragmencie Bogussovitz solvit decimam more polonico, Chwałowice we fragmencie Chwalowitz solvitur decima more polonico oraz Kłokocin jako Clocochina we fragmencie Clocochina decima more polonico. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Ribnicum.

Historyczne dokumenty zanotowały jako osobne miejscowości również inne obecne dzielnice miasta: w 1228 Niedobczyce jako Nedobcici, w 1531 Ochojec – Ochotzetz, w 1228 Chwałowice jako Falevich i w 1305 Quelowicz, w 1532 Popielów jako Popelaw, w 1614 Orzepowice Ożepowice.

W 1750 roku nazwa Rybnik wymieniona jest w języku polskim przez Fryderyka II pośród innych miast śląskich w zarządzeniu urzędowym wydanym dla mieszkańców Śląska.

Nazwę Rybnik w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego wydany w latach 1880–1902 notuje nazwę miasta pod nazwą Rybnik podając również zapis z łacińskiego dokumentu z roku 1223 Ribnich.

Rybnik położony jest na Płaskowyżu Rybnickim będącym częścią Wyżyny Śląskiej, na terenie Górnego Śląska. Najwyższym wzniesieniem jest Niewiadom 308 m n.p.m. Przez miasto przepływają rzeki Ruda i Nacyna oraz kilka potoków. Pod względem geologicznym Rybnik położony jest w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym obejmującym cały Rybnicki Okręg Węglowy oraz Górnośląski Okręg Przemysłowy.

Miasto graniczy z następującymi powiatami: rybnickim, raciborskim, wodzisławskim, gliwickim, Żory. Najbliżej położonymi miastami są: Radlin (w odległości 7,7 km), Rydułtowy (10,4 km), Czerwionka-Leszczyny (10,7 km), Wodzisław Śląski (12,2 km), Żory (12,7 km) i Pszów (12,9 km).

Miasto Rybnik podzielone jest na 27 dzielnic. Stanowią one pomocniczy szczebel samorządu miejskiego.

Klimat Rybnika jest łagodny, wpływają na to bliskie sąsiedztwo rzeki Odry, kompleksy leśne w Parku Krajobrazowym Rud Wielkich, a przede wszystkim bliskie sąsiedztwo Bramy Morawskiej. Średnia temperatura roczna kształtuje się w granicach +7 °C do + 8 °C. Najcieplej jest w lipcu, najzimniejszym zaś miesiącem jest styczeń. Opady kształtują się w granicach 600–900 mm rocznie. Miasto leży w strefie wiatrów słabych i bardzo słabych. Średnia roczna prędkość wiatru – 2,2 m/s.

Rybnik znajduje się w czołówce rankingu polskich miast z najbardziej zanieczyszczonym powietrzem. Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia w 2016 roku Rybnik został sklasyfikowany jako czwarte najbardziej zanieczyszczone miasto Unii Europejskiej. Pod koniec listopada 2020 r. Polski Alarm Smogowy przedstawił nowy ranking miast z najbardziej rakotwórczym powietrzem w Polsce, Rybnik znalazł się na drugim miejscu w zestawieniu.

9 stycznia 2017 r. w Rybniku zarejestrowano rekordowe stężenie pyłu zawieszonego. Stacja pomiarowa w dzielnicy Orzepowice wskazała wynik 1563 µg/m3, norma (50 µg/m3) została przekroczona o 3126%. Następnego dnia rekord został pobity, stacja pomiarowa na ul. Borki wykazała przekroczenie PM10 o 3170% (1585 µg/m3).

W związku z bardzo złą jakością powietrza na terenie miasta Rybnika, w dniach 10 i 11 stycznia 2017 r. zawieszono zajęcia we wszystkich placówkach oświatowych prowadzonych przez Miasto Rybnik.

Dokładne początki Rybnika nie są znane. Pierwsze ślady pobytu człowieka na terenie obecnego miasta datuje się na ok. osiem tysięcy lat przed naszą erą. Znalezione przedmioty przemawiają za tezą, że w czasach panowania Rzymu prowadzona była wymiana handlowa z plemionami Celtów.

Według Żywota św. Metodego tereny dzisiejszej południowej Polski (w tym także teren na którym leży Rybnik) przyjęły chrzest z Wielkich Moraw (przypuszczalnie przed 906, gdyż w tymże roku państwo Wielkomorawskie przestało istnieć).

W średniowieczu, być może na przełomie XI i XII wieku, w dolinie Nacyny powstała – związana więzami zależności z grodem w Raciborzu – osada rybacka, która dała początek późniejszemu miastu. W okolicach znajdowało się wiele stawów rybnych, od których miasto wzięło swoją nazwę.

Pod koniec XII wieku wrocławski biskup Żyrosław II konsekrował w Rybniku nieistniejący już kościół farny pw. Najświętszej Marii Panny, budowany w latach 1170–1197. Współfundatorem kościoła był książę raciborski Mieszko I Laskonogi (nazywany też Plątonogim). W 1202 roku księżna Ludmiła, żona Mieszka Plątonogiego, sprowadziła na ziemię rybnicką zakon norbertanek, który przeniesiony został 26 lat później do Czarnowąsów pod Opolem.

Dawna osada przeistoczyła się w miasto pomiędzy rokiem 1288 a 1308, gdy została lokowana na prawie niemieckim (magdeburskim). Rok 1308 jest datą bardzo istotną dla Rybnika, ponieważ właśnie wtedy po raz pierwszy pojawia się on w źródłach pisanych jako civitas (miasto).

Do 1336 r. (później także w latach 1521–1532) był pod władaniem śląskich Piastów. Z tamtego okresu zachował się w centrum miasta średniowieczny zamek piastowski. Na obecnym placu Wolności mieścił się wówczas plac handlowy spełniający rolę rynku.

W 1327 roku Rybnik wraz z całym księstwem znalazł się w granicach Królestwa Czech. Od 1336 roku aż do 1521 roku Rybnikiem tak jak całym regionem, rządzili czescy Przemyślidzi.

W 1345 roku w czasie wojny polsko-czeskiej, Rybnik został zniszczony przez wojska węgierskie, wspierające siły króla polskiego Kazimierza III Wielkiego w wojnie z Mikołajem II, księciem opawsko-raciborskim i wspierającym go królem czeskim Janem I Luksemburskim.

Za panowania Jana II Żelaznego Królestwem Czech wstrząsnęły wojny husyckie, efektem czego było zniszczenie Rybnika w 1421 roku.

Od 1526 roku w wyniku objęcia tronu czeskiego przez Habsburgów, Rybnik, tak jak reszta Śląska, znalazł się w monarchii Habsburgów. W tym czasie Rybnik zyskał prawo do jarmarków, czyli tzw. przywilej targowy. Targowisko stanowił plac rybnickiego Rynku, który stanowił centralną część miasta. Rynek był głównie miejscem handlu, lecz odbywały się tam także przedstawienia, zebrania czy egzekucje.

Gdy w 1532 roku Habsburgowie przekazali księstwo opolsko-raciborskie Jerzemu Hohenzollernowi. W tym samym roku miasto stało się stolicą Rybnickiego Państwa Stanowego, obejmującego swym zasięgiem także kilkanaście okolicznych wsi. W 1607 roku Rybnik stał się miastem prywatnym, przechodząc na własność wpierw czeskiego rodu Lobkowiców, a od 1682 r. polskiego rodu Węgierskich.

W XVIII wieku Rybnik podlegał inspekcji podatkowej w Prudniku. W wyniku I wojny śląskiej (1740–1742) toczonej między Austrią a Prusami, niemal cały Śląsk (bez Śląska Cieszyńskiego i Śląska Opawskiego) został przyłączony do Królestwa Prus. Natychmiast wprowadzono także nowy podział administracyjny w wyniku którego w 1742 roku powstał powiat pszczyński do którego należał Rybnik. Mimo zmiany przynależności monarchicznej, miasto nadal funkcjonowało w ramach Rybnickiego Państwa Stanowego.

W 1788 roku Antoni Węgierski sprzedał miasto królowi pruskiemu, Wilhelmowi Fryderykowi II, dzięki czemu Rybnik uzyskał statut wolnego miasta królewskiego (immediatowego), co wpłynęło na poprawę życia rybniczan, m.in. zniesiono poddaństwo oraz zaczęto przebudowę miasta – drewniane budynki zastąpione zostały murowanymi.

W 1818 roku Rybnik został siedzibą powiatu rybnickiego, który powstał z części dawnych powiatów raciborskiego, gliwickiego i pszczyńskiego. Rozwój przemysłu (przede wszystkim górnictwo i browarnictwo) oraz doprowadzenie do Rybnika linii kolejowych (1856) przyczyniło się do wzrostu liczby mieszkańców miasta.

W połowie XIX wieku powiat rybnicki zamieszkiwała w większości ludność mówiąca po polsku. Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje, że w 1861 roku w mieście Rybnik mieszkało 3169 mieszkańców. W momencie wydania publikacji w Rybniku większość posługiwała się językiem niemieckim – 1841 osób w 355 rodzinach, a językiem polskim 1329 osób w 255 rodzinach.

W 1871 roku po zjednoczeniu Niemiec przez kanclerza Ottona von Bismarcka miasto wraz z całymi Prusami stało się częścią Cesarstwa Niemieckiego.

Na początku 1919 roku w oparciu o istniejącą od 1918 roku Obronę Górnego Śląska powstała w mieście rybnicka komórka Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska.

Podczas I powstania śląskiego w okolicy miasta trwały walki polsko-niemieckie.

Podczas II powstania śląskiego ze względu na stacjonowanie w mieście oddziałów alianckich, powstańcy ograniczyli się jedynie do blokowania Rybnika.

20 marca 1921 r. odbył się plebiscyt na Górnym Śląsku. W Rybniku zdecydowana większość (71% albo 4714) głosowała za Niemcami, natomiast w powiecie Rybnik 65%, albo 52347 głosów ważnych oddano za przyłączeniem do Polski i 27919 (35%) za pozostaniem w Niemczech.

W trakcie III powstania śląskiego powstańcy do Rybnika wkroczyli 3 maja 1921 r. ok. godz. 4 nad ranem. W ciągu zaledwie jednej godziny prawie cały Rybnik – z wyjątkiem szpitala psychiatrycznego – znalazł się w rękach powstańców. Po 11 dniach oblężenia powstańcy przejęli kontrolę nad terenem Zakładu dla Umysłowo Chorych, w którym ukrywało się ponad 600 dobrze uzbrojonych osób z proniemieckich oddziałów. Bohaterem tych wydarzeń był, dowodzący odcinkiem rybnickim, kpt. Teodor Lelek (Górnoślązak rodem z Łubnian pod Opolem), który w wyniku negocjacji z włoskim dowódcą płk. Francesco Salvionim doprowadził do ewakuacji niemieckich oddziałów, a następnie włoskiej kompanii stacjonującej w mieście.

3 lipca 1922 r. na rybnickim rynku przed starym ratuszem podpisane zostały dwa ważne dokumenty: akt formalnie kończący przejmowanie przyznanej Polsce części Górnego Śląska oraz protokół dotyczący przekazania Rybnika i powiatu rybnickiego władzom polskim.

4 lipca 1922 r. Rybnik został oficjalnie przyłączony do Polski, po tym gdy na teren powiatu rybnickiego, jako ostatniej strefy obszaru plebiscytowego Górnego Śląska, wkroczyły pododdziały polskiego wojska, głównie żołnierze 3. Pułku Strzelców Podhalańskich.

Dzięki dobremu położeniu miasto nadal mogło się rozwijać, wzrastała liczba mieszkańców, a w mieście mieściło się starostwo powiatowe. W latach międzywojennych wybudowano nowy gmach Urzędu Miasta, szkoły, nowe drogi, zakładano skwery i odnowiono rynek. Miasto wygrało ogólnopolski konkurs na ukwiecone miasto i otrzymał miano „miasta kwiatów i ogrodów”. Powstały liczne spółdzielnie spożywców, elektryfikacyjne i budowlane. W mieście w okresie międzywojennym stacjonował batalion 75 Pułku Piechoty, którego dowódcami byli m.in. Leopold Okulicki oraz Stanisław Sosabowski.

Dalszy rozwój miasta przerwał wybuch II wojny światowej. Już pierwszego dnia wojny Rybnik i cały powiat rybnicki znalazły się we władzy okupanta, co spowodowane było wysuniętym względem Trzeciej Rzeszy położeniem miasta i powiatu. Wkraczające do miasta oddziały Wehrmachtu spotkały się z entuzjastycznym przyjęciem ludności

W Rybniku powstał Inspektorat Armii Krajowej, podzielony na obwody: Rybnik, Pszczyna, Wodzisław Śląski i obwód zewnętrzny raciborsko-kozielski. Od marca 1942 inspektoratowi w Rybniku został podporządkowany podinspektorat w Cieszynie z obwodami: Cieszyn, Jabłonków i Karwina.

Armia Czerwona zajęła Rybnik 26 marca 1945 r. Zniszczone było 25% zabudowy miasta.

Częściowo zniszczone miasto powoli zaczęto odbudowywać. Koncentrowano się przede wszystkim nad rozwojem przemysłu węglowego, co w niedługim czasie spowodowało powstanie Rybnickiego Okręgu Węglowego (ROW). Stworzenie tego okręgu zaplanowano w planie 5-letnim na lata 1961–1965. Powołano specjalnego Pełnomocnika Rządu do spraw rozwoju Rybnickiego Okręgu Węglowego. 1 marca 1961 roku Rada Ministrów PRL podjęła uchwałę Nr 93/61 w sprawie zabezpieczenia prawidłowego i kompleksowego rozwoju Rybnickiego Okręgu Węglowego w 1961/65 r.

Od 1963 roku organizowane były coroczne Rybnickie Dni Literatury. W 1964 roku oddano do użytku budynek „Teatru Ziemi Rybnickiej”.

W latach 70. XX w. Rybnik powiększył swe terytorium, ponieważ włączonych zostało do niego kilka podrybnickich wiosek i miasteczek. W tym okresie w dzielnicy Rybnicka Kuźnia zostaje otwarta Elektrownia Rybnik, obecnie jedna z największych elektrowni na Górnym Śląsku. Poza przemysłem rozwijała się oświata, kultura, sport i rekreacja. Powstawały nowe osiedla mieszkaniowe m.in. największe w Rybniku: osiedle Nowiny. Gruntownie zrekonstruowano szkolnictwo.

Rozwój demograficzny Rybnika ściśle związany jest z wcielaniem okolicznych miasteczek i wsi. Największy skok ludności miał miejsce w latach siedemdziesiątych, gdy po wcieleniu m.in. sąsiednich miast Boguszowice, Chwałowice i Niedobczyce liczba ludności potroiła się. W latach 80. tempo wzrostu ludności spadło, w latach 90. nastąpiła zaś stagnacja, a następnie powolny spadek liczby mieszkańców, tendencja spadkowa jest jednak wyraźnie niższa niż w pozostałych miastach Polski i Europy. W 2006 przyrost naturalny był dodatni i wynosił 1,3%. W latach 2008–2009 nastąpił niewielki wzrost liczby ludności Rybnika, który tymczasowo przerwał trwający od 1997 r. trend spadkowy.

Największą populację Rybnik odnotował w 1997 r. – według danych GUS 144 943 mieszkańców.

Miasto zamieszkuje niemal 138 tys. mieszkańców. W Rybniku przeważa ludność w wieku produkcyjnym (65%), następnie ludność wieku przedprodukcyjnym (18%). Najmniejszy udział (17%) ma ludność w wieku poprodukcyjnym. Struktura społeczeństwa Rybnika jest zbliżona do struktury występującej w całym województwie.

Stopa bezrobocia w grudniu 2013 wynosiła 8,3%, co oznacza, że bez pracy było 4,8 tys. mieszkańców Rybnika. Wśród powiatów grodzkich w woj. śląskim niższe od Rybnika bezrobocie miały tylko Katowice (5,4%), Bielsko-Biała (6,4%), Tychy (6,8%) i Gliwice (7,5%). Bezrobocie rejestrowane w Rybniku w sierpniu 2021 roku wynosiło 3,6%, mniej od stopy bezrobocia rejestrowanego dla województwa śląskiego (4,6%) oraz znacznie mniej od stopy bezrobocia rejestrowanego dla całej Polski (5,8%).

Stopa bezrobocia w Rybniku w latach 1999–2021:

Na terenie miasta znajduje się 6 obszarów zielonych mających status parków oraz kilkadziesiąt obszarów o statusie zieleńców i skwerów. Na obrzeżach miasta od strony północnej znajduje się Park Krajobrazowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich, w którym m.in. do dziś przetrwał kształtowany przez wieki układ przestrzenny oraz zachowała się naturalna i kształtowana ręką ludzką sieć wodna.

Według danych Centralnego Rejestru From Ochrony Przyrody (CRFOP) z dnia 30.06.2017 na obszarze Rybnika znajduje się 24 form ochrony przyrody (1 park krajobrazowy, 20 pomników przyrody, 3 użytki ekologiczne). Do rybnickich osobliwości przyrodniczych zaliczyć należy także występujące tu unikalne paprocie wodne m.in. salwinia pływająca czy marsylia czterolistna. Do parków Rybnika należą: Park im. św. Jana Sarkandra, Park Kozie Góry, Park Osiedlowy.

W Rybniku w roku 2020 w rejestrze REGON zarejestrowanych było 14 522 podmiotów gospodarki narodowej, z czego 10 571 stanowiły osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Swoje fabryki posiadają tu m.in. Purmo, Tenneco Automotive. Na terenie miasta działa 24-hektarowa Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna (cała strefa przemysłowa ma 54 hektary) oraz Rybnicka Strefa Aktywności Gospodarczej. W 2005 roku powstała tu pierwsza w Polsce prywatna poczta. Początkowo nosiła nazwę Miejska Poczta Doręczeniowa, a po protestach Poczty Polskiej zmieniła nazwę na Miejskie Przesyłki Doręczeniowe.

Suma dochodów do budżetu Rybnika wyniosła w 2019 roku 955,8 mln złotych, co daje 6,9 tys. złotych w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Oznacza to wzrost dochodów o 3,1% w porównaniu do roku 2018.

W mieście działają dwie kopalnie węgla kamiennego wchodzące w skład Polskiej Grupy Górniczej: KWK Chwałowice i KWK Jankowice. Po zmianach własnościowych wysoką pozycję na rynku producentów maszyn i urządzeń górniczych odzyskała Rybnicka Fabryka Maszyn Ryfama S.A. W ostatnich latach wiele fabryk i hut zostało zamkniętych m.in. Huta Silesia, tereny po tych zakładach przekształcają się zazwyczaj na sklepy wielkopowierzchniowe i galerie handlowo-rozrywkowe. Na obrzeżach miasta działa także elektrownia cieplna o mocy ponad 1700 MW.

W mieście działają dwie galerie handlowo-rozrywkowe Rybnik Plaza oraz Focus Mall, 6 sklepów wielkopowierzchniowych oraz kilkanaście supermarketów i dyskontów.

Z przeprowadzonych w 2013 roku badań wynikało, że Rybnik figuruje jako 3. miasto w Polsce, a jako pierwsze w województwie śląskim pod względem liczby dyskontów w odniesieniu do liczby mieszkańców (w Rybniku jeden dyskont przypadał na 7,8 tysiąca mieszkańców). W ogólnopolskim rankingu wyżej klasyfikowane były tylko dwa miasta – Gorzów Wielkopolski i Szczecin.

Drogi w Rybniku rozchodzą się promieniście począwszy od centrum miasta. W godzinach szczytu często tworzą się korki – rano na ulicy Mikołowskiej (droga do Kamienia i Czerwionki-Leszczyn) oraz na ulicy Gliwickiej (droga do Ochojca i Gliwic). W czasie popołudniowego szczytu zakorkowane są natomiast drogi Żorska i Gliwicka, a w szczególności Rondo i ulica Mikołowska. Władze miasta znając te problemy planują budowy nowych dróg, na razie do Kamienia i Czerwionki-Leszczyn. W najbliższych latach ruszy budowa drogi równoległej do ulic Wiosny Ludów i Mikołowskiej. Większość ruchu tranzytowego odbywa się głównymi ulicami miasta. Cała obwodnica Rybnika powstała w 2013. Przez Rybnik przebiegają następujące drogi krajowe i wojewódzkie:

Miasto Rybnik posiada obecnie 42 ronda, a kolejne jest w budowie. Część rond uzyskała miana miast partnerskich, wykorzystano również nazwy zwyczajowo przyjęte przez mieszkańców.

Przez Rybnik przechodzi 5 linii kolejowych wykorzystywanych do ruchu pasażerskiego lub towarowego:

W Rybniku znajduje się 8 czynnych stacji i przystanków kolejowych: Rybnik (Śródmieście), Rybnik Niedobczyce, Rybnik Niewiadom, Rybnik Paruszowiec, Rybnik Towarowy, Rybnik Rymer, Rybnik Piaski, Rybnik Gotartowice.

Ważną rolę odgrywa tu ruch towarowy, który polega głównie na wywozie węgla kamiennego z kopalń w Rybnickim Okręgu Węglowym, obsłudze Elektrowni Rybnik i innych zakładów. W ruchu pasażerskim główne znaczenie dla Rybnika ma regionalne połączenie z Katowicami, a także połączenia dalekobieżne z Wrocławiem, Warszawą oraz (sezonowo) Kołobrzegiem, Świnoujściem i Gdynią. Utworzono również Szybką Kolej Miejską łączącą Rybnik z Wodzisławiem Śląskim.

Rybnicka komunikacja miejska realizowana jest wyłącznie z wykorzystaniem autobusów i jest prowadzona przez Zarząd Transportu Zbiorowego (ZTZ) w Rybniku.

Międzygminny Związek Komunikacyjny oferuje ekspresowe połączenie autobusowe z Rybnika przez Wodzisław Śląski do Jastrzębia-Zdroju.

W Rybniku znajduje się jedno lotnisko – Rybnik-Gotartowice. Obecnie służy jako lotnisko sportowe. Najbliższy międzynarodowy port lotniczy znajduje się w Ostrawie, zaś najbliższe na terenie Polski znajdują się w Pyrzowicach i Balicach.

Miasto Rybnik prowadzi 70 oświatowych jednostek budżetowych (stan dla roku szkolnego 2020/2021):

Uczelnie:

Do obszarów turystycznych w Rybniku głównie należą: Zalew Rybnicki, Stare Miasto, Aeroklub ROW oraz liczne parki i lasy. W Rybniku znajduje się 7 hoteli, 3 domy gościnne oraz ośrodek wypoczynkowy. Na terenie Rybnika i okolic znajdują się również piesze szlaki turystyczne.

Zabytki architektury skupione są głównie w śródmieściu. Do najważniejszych należą:

W pozostałych dzielnicach można wyróżnić:

Pełna lista zabytków:

Nieistniejące obiekty historyczne:

Oprócz zabytków miasto posiada także liczne atrakcje turystyczne, takie jak:

Szlak Stulecia Turystyki (25,5 km): trasa Rybnik – Tarnowskie Góry; odcinek Rybnik – Nieborowice

Szlak Początków Hutnictwa ROW (22 km): trasa Rybnik – Szczejkowice – Żory

Szlak Morza Rybnickiego (22,5 km): trasa Rybnik – Stodoły – Kamień

Szlak im. Kapitana Kotucza (77 km): trasa Rybnik – Pilchowice – Toszek – Lubliniec

Szlak Historii Górnictwa Górnośląskiego (25,5 km): trasa Rybnik – Stanowice – Orzesze

Szlak Zabytków Techniki: trasa Częstochowa – Niewiadom – Żywiec

Szlak architektury drewnianej województwa śląskiegoSzlak Architektury Drewnianej: pętla rybnicka, m.in. Jastrzębie-Zdrój – Jankowice Rybnickie – Wielopole

Miasto posiada Rybnickie Centrum Kultury, w którym znajduje się m.in. Teatr Ziemi Rybnickiej, kino „Kultura”, Filharmonia Rybnicka oraz Galeria Sztuk Rybnickiego Ośrodka Kultury. Gmach Miejskiej i Powiatowej Biblioteki Publicznej znajduje się przy ul. Szafranka, a 24 filie na obszarze całego miasta. W Rybniku znajdują się także dwa muzea – miejskie oraz w zabytkowej kopalni „Ignacy”. Ponadto w mieście działa pięć kin (w tym dwa multipleksy). W największych dzielnicach miasta działają domy kultury.

Lista imprez odbywających się cyklicznie w Rybniku:

Od 1996 roku w Rybniku jest organizowania Rybnicka Jesień Kabaretowa RYJEK. Powstało tu i funkcjonuje wiele formacji kabaretowych, jak:

W Rybniku działa od roku 1959 6 Harcerska Drużyna Żeglarska im. kmdr. Zbigniewa Przybyszewskiego Drużyna realizuje programy AMAR i MASIS. W swojej historii drużyna trzykrotnie zdobywała miano najlepszej Harcerskiej Drużyny Wodnej w kraju wraz z Proporcem Leonida Teligi. Wielokrotnie zwyciężała we współzawodnictwie drużyn podczas Odrzańskiego Spływu Wiosennego. Zdobywała błękitne wstęgi akcji AMAR. W roku 1984 Naczelnik ZHP nadał drużynie miano Harcerskiej Drużyny Żeglarskiej.

W mieście swoją siedzibę ma 9 lokalnych gazet, w tym regionalny oddział „Polski Dziennika Zachodniego”, działa jedno radio – Radio 90 FM obejmujące zasięgiem cały Rybnicki Okręg Węglowy, Podbeskidzie i okolice Ostrawy, oraz jedna obejmująca zasięgiem cały Rybnik telewizja kablowa Vectra z programem informacyjnym TV Telkab (przegląd bieżących wydarzeń w Rybniku, Żorach, Wodzisławiu i Jastrzębiu). Na terenie Rybnika działa również redakcja TVS oraz TVT, Studio Filmowe Wideo-Art i Studio Art-Fotovideo. Działają również rybnickie portale internetowe.

Lokalnymi telewizjami w mieście są: TVT, Telewizja Telkab TV, Vectra (kanał reklamowy).

W Rybniku ma miejsce akcja serialu TVN „Diagnoza”, który emitowany był od 5 września 2017 do 21 maja 2019 roku.

Wieloaplikacyjna elektroniczna karta miejska w Rybniku (e-karta) to narzędzie, dzięki któremu można płacić za usługi oferowane przez miasto oraz załatwiać drogą elektroniczną sprawy urzędowe. Obecnie najczęściej wykorzystywana funkcjonalność e-karty to bilet komunikacji miejskiej (ZTZ Rybnik). Dalsze usługi, do których można ją wykorzystać to: opłaty za parkingi, opłaty za korzystanie z miejsc targowych, bilety wstępu do ośrodków rekreacyjnych, niekwalifikowany podpis elektroniczny.

System został stopniowo wprowadzany od listopada 2006 (opłata za przejazd autobusami), a uruchomienie całości systemu (pozostałe usługi i nośnik podpisu elektronicznego) nastąpiło w kwietniu 2007.

W 2013 r. w holenderskim Maastricht miasto Rybnik został nagrodzone za wprowadzenie e-karty, otrzymując Certyfikat Dobrych Praktyk w konkursie o Europejską Nagrodę Sektora Publicznego.

Mieszkańcy Rybnika wybierają parlamentarzystów w okręgu wyborczym nr 30.

Na terenie Rybnika działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

W 1898 roku w mieście zawiązało się pierwsze regionalne gniazdo Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Na jego czele stanął Florian Piecha zastąpiony wkrótce przez Józefa Chudobę. Organizacja liczyła początkowo 22 członków jednak jej działalność została zawieszona z powodu szykan władz pruskich. Po I wojnie światowej została reaktywowana ponownie 21 grudnia 1919 roku w Rybniku. Pierwsze gniazdo w okręgu rybnickim reaktywowano jednak już 19 marca 1919 roku w Knurowie. Organizacje sokolskie regionu włączone zostały po reorganizacji do VIII rybnickiego okręgu Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Rozwój działalności Sokoła przerwał w 1939 roku wybuch II wojny światowej. W okresie powojennym nie została reaktywowana ponieważ członkowie oraz sama idea towarzystwa była prześladowana przez władze komunistyczne.

Rybnik posiadał ongiś drużynę w ekstraklasie piłki nożnej – ROW Rybnik. A drużyna ROW II Rybnik osiągnęła nawet finał Pucharu Polski w piłce nożnej w latach siedemdziesiątych.ROW Rybnik miał także czołową w Polsce drużynę żużlową.

Znajduje się tutaj Hala Widowiskowo-Sportowa MOSiR, korty tenisowe oraz stadion miejski na ponad 10 tys. miejsc. Na terenie miasta znajduje się również prężnie działający Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji oraz Ośrodek Sportów Wodnych i Rekreacji „Pod Żaglami”. Miasto zasłynęło z klubu piłkarskiego ROW 1964 Rybnik oraz Aeroklubu ROW, zajmującego się sportami lotniczymi. Natomiast największą chlubą miasta są „Rybnickie Rekiny”, specjalizujące się w sporcie żużlowym. Od lat zdobywają oni nagrody na zawodach żużlowych. Ostatnimi czasy miasto może pochwalić się również klubem koszykarskim grającym z powodzeniem w najwyższej klasie rozgrywkowej w Polsce (Utex ROW Rybnik).

Klubami sportowymi są:

Amatorskimi drużynami są:

Od wielu lat Rybnik prowadzi współpracę zagraniczną głównie z miastamipaństw Unii Europejskiej, takimi jak np. Niemcy, Czechy, Wielka Brytania, Węgry, Litwa, Grecja, Francja, jak i również z miastami państw Europy Wschodniej, np. Ukrainą.

Czerwionka-Leszczyny, Gaszowice, Jejkowice, Kuźnia Raciborska, Lyski, Marklowice, Pilchowice, Radlin, Rydułtowy, Świerklany, Żory