Zabrze (niem.: do 1915 Zabrze, w latach 1915–1945 Hindenburg) – miasto w Polsce na prawach powiatu położone w województwie śląskim, na Wyżynie Śląskiej, nad rzekami Kłodnicą i Bytomką. Leży na Górnym Śląsku w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym. Jest jednym z ośrodków centralnych konurbacji górnośląskiej.

Według danych GUS z 31 grudnia 2021, miasto było zamieszkiwane przez 156 935 osób, co czyni je 21 największym miastem w Polsce.

Miasto Zabrze jest położone w południowo-zachodniej Polsce, w zachodniej części województwa śląskiego i Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (GOP), na Wyżynie Katowickiej, nad rzekami Kłodnicą i Bytomką, w dorzeczu Odry.

Według danych z 1 stycznia 2010 powierzchnia miasta wynosiła 80,4 km².

Miasto sąsiaduje z miastami Bytom, Gliwice i Ruda Śląska oraz powiatem gliwickim i tarnogórskim.

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa katowickiego.

17 września 2012 Rada Miejska zadecydowała o nowym podziale administracyjnym miasta. Zabrze zostało podzielone na 18 dzielnic, które stanowią jednostki pomocnicze miasta. 18 października 2021 powstały w Zabrzu 3 nowe dzielnice: Skłodowskiej-Curie, Poremba i Śródmieście.

Według danych GUS z 31 grudnia 2014 miasto miało 177 188 mieszkańców. W 2018 miasto liczyło 173 784 mieszkańców. Od 1991 liczba ludności Zabrza nieprzerwanie się zmniejsza.

W 1991 w Zabrzu odnotowano największą liczbę ludności – 205 789 osób.

Piramida wieku mieszkańców Zabrza w 2014.

Nazwa Zadbrze (Sadbre) oznacza osadę położoną za debrami, tj. dołami, gąszczem leśnym. Wyrazy debrz, gwarowe debr, debrze to „urwiste, zarosłe wzgórza, wśród, których płynie potok” pochodzą od prasłowiańskiego *dъbrъ. Zobacz: Debrza. Przez uproszczenie Zadbrze → Zabrze można błędnie skojarzyć Zabrze z Zaborzem jego dzielnicą, która to nazwa tylko potwierdza silne zalesienie tego terenu. Podobne pochodzenie mają nazwy rzek: Brda (wcześniej Dba ← Drba) i Zbrzyca (←Dbrzyca) oraz nazwy miejscowe jak np. Zadebra, Debrzno.

W łacińskiej księdze Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Sadbre. Kronika ta wymienia również wsie, które w procesach urbanizacyjnych zostały wchłonięte przez późniejsze miasto i stanowią jego części bądź dzielnice jak Zaborze jako Sabors, Biskupice w formie Byscupitz, Grzybowice we fragmencie Grzibonem solvitur decima more polonico oraz Rokitnicę we fragmencie Rokytnicza in parte nostre dyocesis decima more polonico.

W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym w 1830 we Wrocławiu przez Johanna Knie miejscowość występuje pod obecną, polską nazwą Zabrze, która używana była również w języku niemieckim jako: Zabrze (wieś), Klein Zabrze (kolonia), Zabrze Bergmännisch (zakłady górnicze). Na wniosek Rady Gminy z 1914, pruskim dekretem królewskim z 21 lutego 1915 zmieniono nazwę miejscowości z Zabrze na Hindenburg, aby upamiętnić marszałka Paula von Hindenburga, który z sukcesami walczył z wojskami rosyjskimi od początku I wojny światowej. Urzędową nazwę Zabrze przywrócono z dniem 1 grudnia 1945, co potwierdzono na szczeblu rządowym zarządzeniem z 7 maja 1946 (z mocą od 19 maja 1946).

W Zabrzu znajduje się wiele zabytkowych obiektów (głównie z przełomu XIX i XX wieku), takich jak zabytkowe kamienice w centrum miasta, osiedla robotnicze, obiekty sakralne itp.

Pod koniec lipca 2015 liczba zarejestrowanych bezrobotnych w Zabrzu wynosiła ok. 6,3 tys. mieszkańców, co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 10,7% do aktywnych zawodowo.

Autostrady:

Drogi europejskie:

Drogi krajowe:

Drogi wojewódzkie:

Komunikację miejską w Zabrzu organizuje Zarząd Transportu Metropolitalnego. Na terenie miasta działa lub przebiega 8 linii tramwajowych (1, 2, 3, 4, 5, 9, 17, 43) oraz 42 linie autobusowe, w tym 3 metropolitalne (M1, M14, M24) i 39 obsługiwanych przez różnych przewoźników (6, 7, 7N, 15, 20, 23, 32, 32N, 39, 47, 57, 81, 83, 86, 89, 92, 111, 112, 132, 156, 158, 169, 184, 198, 199, 234, 250, 270, 280, 286, 617, 617N, 647, 659, 720, 840, 840N, 850, 932).

W Zabrzu znajdują się liczne placówki oświatowe:

W mieście znajdują się również placówki oświatowe innego typu: szkoły sportowe, szkoły nauki języków obcych, centra kultury itp.

Przez Zabrze przebiegają szlaki turystyczne:

Znakowane:

Pozostałe:

Zabrzańskie kluby sportowe:

Na terenie Zabrza działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

Zabrze jest miastem na prawach powiatu. Mieszkańcy wybierają do Rady Miejskiej w Zabrzu 25 radnych. Organem wykonawczym samorządu jest prezydent miasta, którym obecnie jest Małgorzata Mańka-Szulik. Wiceprezydentami są: Krzysztof Lewandowski, Katarzyna Dzióba i Borys Borówka.

Miasto jest członkiem: Górnośląskiego Związku Metropolitalnego, Śląskiego Związku Gmin i Powiatów i Związku Miast Polskich.

Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia w 2016 Zabrze zostało sklasyfikowane jako osiemnaste najbardziej zanieczyszczone miasto Unii Europejskiej.

Lista miast partnerskich i zaprzyjaźnionych z Zabrzem:

Po rosyjskiej agresji na Ukrainę w 2022 miasto zerwało nawiązaną w 1998 współpracę z rosyjskim Królewcem.

Bytom, Gierałtowice, Gliwice, Ruda Śląska, Zbrosławice